Επηρεάστηκε η πραγματικότητα τους, η ρουτίνα και η ψυχολογία τους; Γιατί παραμένουν; Τι ακούνε από τους συμπατριώτες τους και ποια η δική τους γνώμη για την ελληνική κοινωνία, την κρίση και τους Έλληνες; Στην κρίσιμη ερώτηση, τι τους κρατάει ακόμα εδώ, ο Ολλανδός Jan συνέπτυξε, ουσία και πνεύμα, των παρόμοιων απαντήσεων που όλοι έδωσαν σε έναν τίτλο: “Greece goes under your skin”.
Sebastien Seixas, Γάλλος
«Η καταστροφή έγινε το 2010. Τα επόμενα είναι λεπτομέρειες. Νομίζω κιόλας πως μετά την τελευταία περίοδο πολλοί κατάλαβαν πως υπάρχει κάτι υπερβολικό στη διαχείριση της ελληνικής κρίσης από την Ε.Ε.», μου λέει ο Σεμπαστιάν Σείξας, ένας σαραντάρης Γάλλος οργανοποιός που ζει και εργάζεται σχεδόν 20 χρόνια στην Ελλάδα. «Ήρθα διακοπές το 1993 με την Ελληνίδα σύντροφό μου, επέστρεψα το 1995, έμεινα για ένα χρόνο, έμαθα τη γλώσσα και επέστρεψα το 1997. Από τότε ζω μόνιμα στην Αθήνα- έχω ζήσει όλη τη “μεταμοντέρνα” σας περίοδο, ήμουν εδώ όταν ανακοινώθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες», μου λέει στη βεράντα του, στις υπώρειες του Λυκαβητού.
-Με κράτησε εδώ η ποιότητα ζωής... Οι Αθηναίοι, όταν ακούνε για Αθήνα και ποιότητα ζωής στην ίδια πρόταση, δεν τους κάνει κλικ. Κι όμως, εργένης στην Αθήνα, μπορώ να κρατάω μόνος μου ένα τέτοιο σπίτι. Στο Παρίσι αυτό δε νοείται. Πρέπει να βγάλεις πάρα πολλά λεφτά... Οικογένειες φίλων μου, με δύο παιδιά, ζούνε σε διαμερίσματα 55 τετραγωνικών, στα προάστια. Στην Αθήναέχεις ακόμα πρόσβαση σε ανθρώπινα σπίτια.
-Στην Αθήνα υπάρχει μια χαλαρότητα, χωρίς να επικρατεί «χυμαδιό». Στη Γαλλία αυτό έχει χαθεί, στο μαγαζάκι της γειτονιάς σου δε σου κάνουν βερεσέ για ένα πακετο τσιγάρα, ούτε για μια ώρα...
-Από την αρχή άνοιξα το δικό μου εργαστήρι, πρώτα στα Πατήσια και από το 2001 στην πλατεία Μαβίλη, κοντά και στο Μέγαρο Μουσικής. Κατασκευάζω, επισκευάζω και συντηρώ τα όργανα που αποτελούν το «κουαρτέτο του βιολιού» - το 90% της πελατείας μου είναι επαγγελματίες της κλασικής μουσικής. Για αυτούς τους ανθρώπους τα βιολιά ή τα βιολοντσέλα τους, είναι εργαλεία της δουλειάς τους, έχουν επενδύσει χιλιάδες ευρώ σε αυτά- δεν έχουν επιλογή να μην τα επισκευάσουν. Αυτό με προστάτεψε επαγγελματικά.
-Παρ' όλ' αυτά, το 2010 υπήρξε ένα τρελό φρενάρισμα στη δουλειά. Είχα κάνει και κάποιες επενδύσεις αλλά πάγωσαν τα πάντα, ο τζίρος έπεσε 40%. Απέκτησα όμως εμπειρία στη διαχείριση της κρίσης, έμαθα ότι σε κάθε περίοδο διαπραγματεύσεων όλα ακινητοποιούνται αλλά μετά τη συμφωνία η δουλειά ξαναρχίζει. Επίσης, αποδέχτηκα γρήγορα τη νέα πραγματικότητα της κρίσης, πήρα απόφαση ότι κάποιες σταθερές ανάπτυξης και ανεμελιάς του προηγούμενου μοντέλου ζωής χάθηκαν ανεπιστρεπτί και κινήθηκα γρήγορα. Το 2011 εκπαιδεύτηκα στη Γαλλία στη συντήρηση δοξαριών, ένα άλλο επάγγελμα ουσιαστικά γιατί βιολί και δοξάρι δεν είναι σετ. Αυτή η δεύτερη ενασχόληση, με έσωσε. «Κουτσά στραβά» τη βγάζω πλέον- εργάζομαι περισσότερο, τραβάω πολύ κουπί... αλλά είμαι οκ. Άλλωστε οικονομικά προβλήματα, με δόσεις και οφειλές στο δημόσιο, είχα αντιμετωπίσει και πριν την κρίση.
-Τα πέντε τελευταία χρόνια η εκτόξευση του brand name της Ελλάδας που ακολούθησε τους Ολυμπιακούς της Αθήνας, ακυρώθηκε ολοσχερώς- και μάλλον πισωγυρίσαμε... Ήμουν κατά των Ολυμπιακών, αλλά μετά συνειδητοποίησα ότι λειτούργησαν πολύ θετικά. Πριν τους Αγώνες προσπαθούσα να πουλήσω βιολιά μου στο Παρίσι και οι Γάλλοι με αντιμετώπιζαν με ειρωνικό χαμογελάκι- «α... Αθήνα, μπουζούκια, έχετε και βιολιά εκεί;». Υπήρχε μια ασόβαρη εικόνα. Ξαφνικά, με τους Ολυμπιακούς γίναμε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, μιλούσαμε ως ίσοι προς ίσους. Πλέον, στην καλύτερη περίπτωση, οι φιλικοί προς την Ελλάδα έχουν μια συγκαταβατική στάση. Αλλά καλύτερα να σε βρίζουν παρά με το που συστήνεσαι να σε αντιμετωπίζουν σαν κακομοίρη. Όταν ξέσπασε η κρίση, πήγα διακοπές στη Γαλλία και είδα όλο μου το σόι- κατάγομαι από το νότο της Γαλλίας και είμαστε μια μεγάλη οικογένεια. Κυριολεκτικά με διέλυσαν ψυχολογικά- οι θείες μου έδιναν χαρτζιλίκι, από διάθεση υποστήριξης αλλά αισθάνθηκα τόσο άσχημα...
-Στη Γαλλία ο κόσμος είναι αρκετά φιλικός προς την Ελλάδα, σε ρωτάνε τι συμβαίνει αλλά υπάρχει αδυναμία να εξηγήσεις τι είναι η κρίση, πρέπει να το βιώσεις. Συχνά απαντάνε «κι εμείς εδώ τα ίδια». Η στάση καθενός εξαρτάται και από το μορφωτικό του επίπεδο και την ενημέρωση που έχει. Αν αρκείται στην tv, είναι συνήθως αρνητικός, επιθετικός ακόμα. Αναπαράγει τα κλισέ, παπαγαλίζει. Όποιοι διαβάζουν και το «ψάχνουν», είναι πιο φιλικοί.
-Προσωπικά νομίζω ότι αυτή η κρίση είναι το τελευταίο στάδιο ένταξης της Ελλάδας στην Ε.Ε.. Είναι μια επώδυνη προσαρμογή που στη δυτική Ευρώπη ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80. Στη Γαλλία ειδικά, το 1983, όταν ο Μιτεράν έκανε τη στροφή στη λιτότητα, από τον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό που διακήρυττε. Ήμουν εννιά χρονών τότε και θυμάμαι πόσο μας είχε σοκάρει η εμφάνιση των πρώτων οικονομικών αστέγων, που όπως και στην Ελλάδα προ μνημονίων, δεν υπήρχαν. Εδώ, αυτή η στροφή του οικονομικού μοντέλου είναι πιο βίαιη, δεν θα γίνει σε 30 αλλά σε 5- 10 χρόνια.
Σκέφτηκες να φύγεις από την Ελλάδα κάποια στιγμή;
Το 2010 το αναρωτήθηκα. Σχεδόν όλοι οι φίλοι μου στην Αθήνα είναι Έλληνες- και αρκετοί έφευγαν. Τότε θεώρησα ότι πρέπει κι εγώ να το σκεφτώ. Συνειδητοποίησα όμως ότι, δυστυχώς, όλοι τους ήταν ωάνθρωποι που πλέον δεν είχανε τίποτα εδώ. Εγώ είχα δεκαπέντε χρόνια δουλειάς, και συνέχιζα. Ξέρω πόσο δύσκολα είναι τα πρώτα χρόνια μιας επιχείρησης- αν επέστρεφα στη Γαλλία θα ξεκινούσα από το μηδέν. Προτίμησα να σφίξω τη ζώνη και να πειμένω να περάσει η μπόρα... Αν κάνω Grexit (γελάει), θα είναι η τελευταία επιλογή μου...
Είσαι αισιόδοξος;
Είμαι ρεαλιστής, που είναι ένα μείγμα αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Είναι σίγουρα μια κρίσιμη στιγμή για τη χώρα, θεωρώ όμως πως η Ελλάδα μπορεί να περάσει σε μια νέα εποχή. Πρέπει όμως να συνεχιστεί η αυτοκριτική που έβλεπα γύρω μου τους πρώτους μήνες της κρίσης. Ο κόσμος αναρωτήθηκε, «που τα σκατώσαμε;». Και ήταν η πρώτη φορά που είδα σε αυτή τη χώρα μια τετοια εσωστρέφεια και τάση ανάληψης ευθύνης. Η μεγαλύτερη ζημιά της Τρόικας ήταν ότι με τον τρόπο που λειτούργησε αυτή η εσωτερική αναζήτηση, όχι μόνο σταμάτησε αλλά μεταστράφηκε στο «φταίνε οι ξένοι». Εγώ πιστεύω ότι φταίνε και οι δυο πλευρές που φτάσαμε ως εδώ- και οι δυο απέτυχαν. Και αυτή είναι μια άποψη που, δυστυχώς, δε μπορείς εύκολα να εκφράσεις.
Το δημοψήφισμα πως το βίωσες;
Και εκεί είδα μια αχτίδα ήλιου. Γιατί, μετά τις πρώτες μέρες, οπότε η βιαιότητα της ανταλλαγής απόψεων ήταν τρομερή, ο κόσμος φοβήθηκε αυτή την κοινωνική ατμόσφαιρα της πόλωσης, πέρασε από το μυαλό πολλών ακομά και η πιθανότητα ενός εμφυλιοπολεμικού σκηνικού- και μαζεύτηκαν. Οι Έλληνες μου έδειξαν όλη την τελευταία περίοδο μια ωριμότητα που δεν είχα συνηθίσει- κι αυτό μπορεί να είναι σημάδι ενηλικίωσης και κοινωνικών διεργασιών που δεν φαίνονται αλλά γίνονται.
Εσύ φοβήθηκες;
Άγχος, ναι,είχα πολύ. Φόβο, όχι. Ή, προσπάθησα να τον αντιμετωπίσω. Έκοψα εντελώς την τηλεόραση, όπως και τις πολιτικές εφημερίδες, ελληνικές και ξένες. Τα media είναι στην πλειοψηφία τους μηχανές παραγωγής τρόμου. Αρνούμαι να φοβηθώ. Μπορώ να ζήσω φτωχικά αλλά όχι τρομαγμένος.
Marie Hilonen, Φινλανδή
Η Μαρί Χίλονεν είναι Φινλανδή, παντρεμένη με Έλληνα και μόνιμη κάτοικος Νέας Μάκρης. Ξεκίνησε να εργάζεται ξεναγός κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου στα ελληνικά νησιά και από το 1997 εγκαταστάθηκε ολοκληρωτικά στην Ελλάδα.
-Έξι χρονών ήρθα πρώτη φορά στην Ελλάδα, διακοπές με τους γονείς μου στη Ρόδο. Και από τότε η Ελλάδα είναι στην καρδιά μου, αγάπησα τη ζωή εδώ. Μαθητρια γυμνασίου ακόμα, δούλευα ίσα ίσα για να μαζέψω κάποια χρήματα και να έρθω 2 βδομάδες το καλοκαίρι.
-Τα πρώτα χρόνια των 90’s η Φινλανδία ήταν σε οικονομική κρίση. Αντίθετα, στην Ελλάδα ήταν μια περίοδος οικονομικής ανάπτυξης, με τα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων, τις υποδομές που δημιουργήθηκαν- έγιναν πολλά καλά στην Αθήνα τα προηγούμενα χρόνια, η καθημερινότητα και η ποιότητα ζωής βελτιώθηκαν πολύ. Παραμένει βέβαια μια ελληνική πόλη- και μου αρέσει αυτό, είναι πολύβουη και χαωτική αλλά κοσμοπολιτική και χαλαρή συγχρόνως.
-Εργαζόμουν χρόνια σε ένα δανέζικο τουριστικό γραφείο, μέχρι το 2010 που απολύθηκα. Δύσκολη χρονιά...Το 2011 ξεκίνησα να εργάζομαι part time. Κάποια στιγμή έπρεπε για να βγαίνει ο μήνας να κάνω δύο δουλειές, με λιγότερες απόλαβες και περισσότερα έξοδα. Στην οικογένειά μας δεν λείπει τίποτα, αλλά έχουμε «κόψει» από παντού. Πλέον εργάζομαι ως κοινωνική λειτουργός στη Σκανδιναβική Εκκλησία, στην Πλάκα.
-Δεν είναι εύκολο να εξηγήσεις στους Φινλανδούς τι συμβαίνει- να καταλάβουν ότι, ναι, υπάρχει εκτεταμένη φοροδιαφυγή στην Ελλάδα αλλά οι περισσότεροι πληρώνουν κανονικά τους φόρους τους, ενώ κάποιοι που ζούνε σε βίλες και έχουνε κότερο καταβάλλουν πολύ λιγότερα από όσα τους αναλογούν. Νομιζω ότι ο έλεγχος δεν είναι ευχάριστος αλλά είναι αναγκαίος. Αν όλοι στην Ελλάδα πλήρωναν το μερίδιό τους, τότε απλά πράγματα όπως το φαγητό στα σχολεία, ή να έχει η κόρη μου καθηγήτρια αγγλικών στο γυμνάσιο, θα ήταν εφικτά. Το ελληνικό σύστημα γίνεται άδικο στους πιο αδύναμους. Στη Φινλανδία λειτουργεί το κοινωνικό κράτος του σκανδιναβικού μοντέλου. Το εκπαιδευτικό σύστημα παρέχει στα παιδιά από μολύβια μέχρι λαπτοπ. Είναι από τα λίγα πράγματα που «ζηλεύω»εκεί.
-Δεν περίμενα μια περίοδο σαν αυτή που ακολούθησε το δημοψήφισμα, ότι κάποτε θα έκλειναν στην Ελλάδα οι τράπεζες. Αλλά όταν συνέβη, το σκέφτηκα ψύχραιμα. Άλλωστε και οι Έλληνες διαχειρίζονται μάλλον καλά το άγχος τους- στη Φινλανδία σε μια τέτοια κρίση πρώτα θα κόβαμε τις παρέες στην καφετέρια... (γελάει). Σκέφτηκα λοιπόν ότι ίσως έπρεπε να γίνει. Δεν ψηφίζω στην Ελλάδα αλλά έχω την κοινωνικοπολιτική άποψή μου. Στις ουρές των τραπεζών άκουσα διάφορες κουβέντες και αναλύσεις- δεν έχω μπορέσει όμως ακόμα να καταλάβω αν οι πολιτικοί εδώ αισθάνονται την ευθύνη των αποφάσεων τους, ακόμα και όταν έχουν εξαναγκάσει γέρους ανθρώπους να περιμένουν ώρες για να πάρουν τη σύνταξή τους.
-Την περίοδο αυτή δεν μπορούσα να πάρω το μισθό μου. Πληρώνομαι στη Φινλανδία και η τράπεζα εκεί δεν μπορούσε να στείλει τα χρήματα στην αντίστοιχη ελληνική, γιατί δε μπορούσε να επιβεβαιώσει καν τη συναλλαγή. Ούτε εγώ μπορούσα να στείλω χρήματα στη Φινλανδία και ευτυχώς με βοήθησε η αδερφή μου σε κάποιες εκκρεμότητες που είχα.
Σκεφτήκατε το ενδεχόμενο να βγει η Ελλάδα από το ευρώ;
Ναι. Αλλά το ίδιο το ερώτημα του δημοψηφίσματος, οι πολιτικοί, τα μίντια, με μπέρδεψαν. Και έγινε λοιπόν το δημοψήφισμα; Και τι άλλαξε; Ακόμα δεν ξέρουμε τι θα γίνει αύριο, τίποτα δεν έχει τελειώσει. Είμαι σίγουρη ότι ακόμα και μετά από τη συμφωνία, αυτή η ανασφάλεια θα τραβήξει καιρό...
Το ενδεχόμενο της δραχμής σε φοβίζει;
Δεν είμαι σίγουρη. Σκέφτομαι τις συνέπειες, όχι μόνο σε μένα και την οικογένεια μου αλλά και στην κοινωνία, στις επιχειρήσεις, στον τουρισμό. Από την άλλη ακούω κάποιους οικονομολόγους να λένε ότι στην αρχή θα είναι δύσκολα τα πράγματα αλλά μετά θα φτιάξουν και θυμάμαι ότι και στην Φινλανδία η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος στις αρχές της δεκαετίας του ’90 σηματοδότησε ένα αναπτυξιακό boom, μετά ήρθε η επιτυχία της ΝΟΚΙΑ... Αυτό συνέβη πριν 20 χρόνια όμως. Σήμερα; Θα μπορούσε να γίνει και στην Ελλάδα; Δεν ξέρω.
Οι Φινλανδοί, σαν άνθρωποι και όχι η πολιτική τους ελίτ, είναι επίσης αρνητικοί απέναντι στην Ελλάδα;
Κοίτα, οι δημοσιογράφοι στην Φινλανδία αναπαράγουν μόνο τη μια πλευρά της πραγματικότητας εδώ. Έδωσα συνεντεύξεις και σε φινλανδικά μέσα ενημέρωσης και στενοχωρήθηκα πολύ γιατί οι συνάδελφοι σου αλλοίωσαν τα λόγια μου. Παίζουν κι αυτοί σε ένα παιχνίδι οργανωμένο από τους πολιτικούς, που νομίζουν πως έτσι ικανοποιούν το κομματικό κοινό τους. Όπως κι εδώ. Ο κανονικός κόσμος όμως πως περνάει; Αυτό στους Φινλανδούς δεν είναι γνωστό, ίσως και γιατί δεν τους είναι εύκολο να προσπεράσουν τα στερεότυπα των 14 μισθών ή των πρόωρων συντάξεων και να καταλάβουν ότι ο Έλληνας εργάζεται περισσότερες ώρες ή ότι ο άνεργος εδώ δεν έχει καμία προστασία. Με πειράζει πολύ να ακούω για τον «τεμπέλη Έλληνα», με θίγει.
-Ελπίζω οι Έλληνες να κάνουν την αυτοκριτική τους. Η Ελλάδα έχει άπειρες δυνατότητες, στον τουρισμό θα μπορούσε να δουλεύει φουλ όλο τον χρόνο- έφερα Φινλανδούς για πεζοπορία στον Ταϋγετο και έμειναν έκπληκτοι. Ο Έλληνας πρέπει να μη φοβάται και, ακόμα και μέσα στην κρίση, να έχει τα κότσια να επενδύσει σε μια χώρα που έχει τα πάντα- φυσική ομορφιά, κλίμα, κουλτούρα, ιστορία, φαγητό.
Πόσο διαφορετικοί είμαστε σαν λαοί;
Αρκετά. Ο Έλληνας παρκάρει όπου τον βολεύει, ναι, αλλά όταν δε μπορείς να περάσεις με το καρότσι, κάποιος θα βρεθεί να σε βοηθήσει. Ο Φινλανδός παρκάρει εκεί που πρέπει αλλά δύσκολα θα σε βοηθήσει αν χρειαστεί. Ίσως γιατί έχουν συνηθίσει, από την αποτελεσματική λειτουργία του κράτους, να μη χρειάζονται βοήθεια. Ο Έλληνας δείχνει προσωπικό ενδιαφέρον.
Νοσταλγείς τη Φινλανδία, τη ζωή εκεί; Σκέφτηκες να φύγεις;
Ίσως φεύγαμε αν χάναμε και οι δυο τη δουλειά μας. Δεν το σκέφτομαι καν σαν επιλογή. Ίσως μόνο σαν εναλλακτική σπουδών για τα παιδιά μου. Νοσταλγώ τις λευκές νύχτες του καλοκαιριού στη Φινλανδία αλλά το σπίτι μου είναι εδώ.
Jan De Breuk, Ολλανδός
«Το 2011 επισκέφτηκα τη Σαντορίνη. Πριν επιστρέψω πέρασα από την πλατεία Εξαρχείων και την ερωτεύτηκα, η ατμόσφαιρά της μου θύμισε το Άμστερνταμ, ή την Ουτρέχτη (απ’ όπου κατάγομαι) της δεκαετίας του ’80. Υπήρχε μια ηρεμία, μια χαλαρότητα που στην Ολλανδία χάθηκε μετά τις επιθέσεις της 11/09 και την δολοφονία του ακροδεξιού πολιτικού Pim Fortuyn. Μετέθετα λοπόν απανωτά την ημερομηνία της πτήσης μου, μέχρι που αποφάσισα να ακυρώσω το εισιτήριο της επιστροφής», μου λέει ο Γιαν ντε Μπρόικ, Ολλανδός που ζει μόνιμα στα Εξάρχεια.
-Πάντα ήθελα να ζήσω σε μια μεσογειακή πόλη. Ο ήλιος και το φως της Αθήνας είναι πολύτιμα για κάθε Ολλανδό που ζει εννιά μήνες το χρόνο υπό βροχή και γκρίζο ουρανό. Νοίκιασα το σπίτι μου στην Ολλανδία και μαζί με κάποια χρήματα που δικαιούμουν από την ασφάλεια μου- εργαζόμουν σαν θεραπευτής σε δομές ψυχικής υγείας- ξεκίνησα να ζω στην Αθήνα. Καταμεσής της ελληνικής κρίσης... (γελάει)
-Όταν ζήσεις έξω από τη χώρα σου, αλλάζει ο τρόπος σκέψης σου. Στην Ολλανδία η ζωή είναι ασφαλής, όλα είναι έτοιμα και οργανωμένα. Εδώ συμβαίνει το αντίθετο, όλες οι αισθήσεις σου είναι σε επαγρύπνηση- άρχισα ξανά να ακούω, να παρατηρώ, να αισθάνομαι, σαν να ξύπνησα από ένα λήθαργο βαρεμάρας. Νιώθω ζωντανός. Έχω μια γλυκειά ανυπομονησία και περιέργεια για τα πάντα, στην Ολλανδία είχα μόνο βεβαιότητες. Εδώ η πραγματικότητα σε χτυπάει στο πρόσωπο, βγαίνω από το σπίτι μου και βλέπω σκληρές εικόνες: αστέγους, τοξικομανείς. Αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα της σύγχρονης Ελλάδας σε κρίση- και η Αθήνα δεν είναι fake για να την αποκρύψει.
-Ανά διαστήματα εργαζόμουν σε ένα call center και πριν ένα χρόνο ξεκίνησα ως tour guide στις εταιρείες δύο συμπατριώτισών μου- νοικιάζουν ποδήλατα και ξεναγώ τους τουρίστες. Λατρεύω τη δουλειά μου- είμαι υποχρεωμένος να τους δείξω τα ιστορικά αξιοθέατα αλλά μετά είμαι ελεύθερος να επιλέξω ή να τους πάω όπου θέλουν αυτοί, να δούνε τα γκραφίτι της Αθήνας, τα καλά εστιατόρια, οποιαδήποτε όψη της αθηναϊκής αστικής ζωής.
-Η ζωή στην Αθήνα είναι αντιφατική, ειδικά μέσα σε αυτή την κρίση. Υπάρχουν στιγμές που συναντάς μεγάλη αγένεια και τότε αναρωτιέσαι γιατί ζεις εδώ, αλλά το επόμενο λεπτό κάποιος θα σε «σκλαβώσει» με την «έξω καρδιά» του, οπότε έχεις την απάντηση. Πολλές φορές η Αθήνα σου φαίνεται άσχημη, συμβαίνει κι αυτό. Αλλά όπως ένας Ρώσος ποιητής έγραψε- «ασχήμια είναι η ομορφιά που δε χωράει στην ψυχή μας». Σε έναν δρόμο της Αθήνας μπορεί να είναι όλα άσχημα αλλά κάποιος να έχει δημιουργήσει σε μια γωνιά του έναν μικρό παράδεισο, ένα όμορφο καφέ μόνο με έναν πάγκο και δυο καθίσματα. Οι Αθηναίοι το «έχουν» αυτό.
Νιώθεις ότι κάτι πάει να αλλάξει στον ελληνικό τρόπο σκέψης;
Νομίζω ότι η Ελλάδα είναι στα πρόθυρα μια πολιτιστικής επανάστασης, σαν αυτή που συνέβη στη δυτική Ευρώπη στα 60’s αλλά εδώ ακύρωσε η Χούντα. Δεν πιστεύω στις πολιτικές όσο στις πολιτιστικές επαναστάσεις, στην αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων. Και βλέπω ότι «έρχεται» μια νέα γενιά Ελλήνων που δεν ανέχεται άλλο τις αηδίες... Τη διαφθορά, την ολιγαρχία, έναν προστατευμένο και καλοπληρωμένο- για τα δεδομένα της κρίσης- δημόσιο τομέα, που όμως δεν κάνει τη δουλειά του, και έναν ιδιωτικό τομέα που φέρεται στους ανθρώπους σαν σκλάβους. Οι μορφωμένοι, νέοι Έλληνες που έφυγαν από τη χώρα θα τα αλλάξουν αυτά. Γιατί θέλουν να επιστρέψουν στη χώρα τους, σε αντίθεση με όλους τους Ολλανδούς που γνωρίζω στην Αθήνα, οι οποίοι προτιμούν να τρώνε σούπα κάθε μέρα παρά να γυρίσουν πίσω.
Είσαι αισιόδοξος δηλαδή;
Αν δεν ήμουν θα έφευγα. Επιλέγω να μένω, να συμμετέχω, να είμαι κοινωνικά δραστήριος, να συζητάω- οι Έλληνες λατρεύουν τις συζητήσεις... Αλλά πρέπει να σταματήσουν να κατηγορούν τους «άλλους», να μεταθέτουν την ευθύνη στους Γερμανούς ή τους Ολλανδούς. Ακόμα κι αν έχουν δίκιο- που σε πολλά σημεία έχουν- δε βοηθάνε έτσι καθόλου τους ίδιους. Συμφωνώ πολύ με τον φιλόσοφο Στέλιο Ράμφο που προτρέπει «να μεγαλώσουμε, να πάρουμε την ευθύνη». Όταν ήμουν παιδί ο πατέρας μου έδειξε μια φορά πως επισκευάζεται το ποδήλατό μου- έπειτα έπρεπε να το κάνω μόνος μου, ας έκλαιγα. Αυτή είναι η διαφορά βόρειας και νότιας κουλτούρας.
Θεωρείς τους Έλληνες «κακομαθημένα παιδιά»;
-Οι Έλληνες φοβούνται πολύ να κάνουν λάθος. Και έχουν πρόβλημα να το αναγνωρίσουν. Πρέπει να μάθουν να συνεργάζονται, να αποβάλλουν την ευθυνοφοβία και αντί της συντηρητικής τους προσκόλλησης στην ιεραρχία να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο. Αλλιώς δε δημιουργείται κοινωνική αλληλεπίδραση και δυναμική. Και, ενώ είναι απίστευτα ικανοί στην αποδόμηση και ανάλυση ενός ζητήματος, μένουν στο θεωρητικό πλαίσιο.
Πιστεύεις στην ευρωπαϊκή ιδέα;
Ναι, αλλά όχι σε αυτή την εκδοχή της. Είμαι pro European, υπέρ μιας δημοκρατικής Ευρώπης όπου όλα τα μέλη της κοινότητας είναι ίσα. Και υπέρ μιας βαθύτερης ενοποίησης- θα ήθελα να μπορώ να ψηφίσω έναν Έλληνα ή έναν Φινλανδό πολιτικό. Θα ήθελα να μετασχηματιστούμε σε κάτι σαν «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης», γιατί υπάρχει ένας κοινός ευρωπαϊκός πολιτισμός, παρά τις διαφορές μας, ζούμε παρόμοια.
Εχθρότητα, σε αυτή την φορτισμένη περίοδο, αντιμετώπισες ποτέ σου;
-Ποτέ. Κάνω βέβαια πάντοτε σαφές ότι δεν είμαι Γερμανός (γελάει). Επίσης, διευκρινίζω ότι δεν έχω συγγενική σχέση με τον Ντάισελμπλουμ, αντιθέτως αρκετοί βρίσκουν κιόλας ότι μοιάζω με το Βαρουφάκη...
Μια που τον ανέφερες, ποια είναι η γνώμη σου για τον Ντάισελμπλουμ;
Η αλήθεια είναι ότι τον συμπαθούσα όταν ξεκινούσε σαν νέος, σοσιαλδημοκράτης πολιτικός της αντιπολίτευσης, τότε. Ήταν χρήσιμος πολιτικός. Έχει, όμως, κάνει στροφή προς ένα νεοφιλευθερισμό, ίσως γιατί οι κυβερνήσεις στην Ολλανδία είναι πάντα συνεργασίας.
Πόσο διαφέρει η ελληνική από την ολλανδική πολιτική σκηνή;
Όσο διαφέρουν και οι κοινωνίες. Σαν παράδειγμα- στην Ολλανδία οι απεργίες είναι σπάνιες, εργαζόμενοι και εργοδότες έχουν αντιληφθεί ότι δε συμφέρουν κανέναν. Αλλά κι αν γίνει απεργία, στα ΜΜΕ π.χ., αυτό σημαίνει ότι δε χτυπάς εισιτήριο... αλλά θα πας στη δουλειά σου, με τα δημόσια μέσα. Αυτό δημιουργεί και αλληλεγγύη μεταξύ των εργαζομένων. Η ελληνική κοινωνία είναι διαιρεμένη σε νησίδες, που καθεμιά υπερασπίζει τα συμφέροντά της. Και υπάρχει έντονη ιδεοληψία σε όλο το πολιτικό φάσμα, από τα άκρα αριστερά έως δεξιά. Μιλάω με διάφορους, αναρχικούς- στην ψυχή μου είμαι αναρχικός- κομμουνιστές, «ωραίες αυτές οι ιδέες», τους λέω, «αλλά που οδηγούν, τι αποτέλεσμα έχουν;». Υπάρχει στην Ελλάδα μια πόλωση και μια πολιτική διάσπαση, όπως και στην Ολλανδία μέχρι τα 70’s.
Σε έχει επηρεάσει η κρίση;
Ναι. Ζω σχετικά φτωχά. Οι απολαβές μου είναι στο 1/3, στην καλύτερη οι μισές από ότι στην Ολλανδία. Πολλές φορές είναι δύσκολα, αναρωτιέμαι πως θα βγει ο μήνας, πως θα πληρώσω τους λογαριασμούς μου. Αλλά δε σκάεφτηκα ούτε μια φορά να φύγω πίσω... Είχα μείνει ένα εικοσαήμερο στην Ολλανδία και κάποια στιγμή με έπιασα να αναρωτιέμαι «τι κάνω εδώ πέρα». Όταν προσγειώθηκα στο «Ελευθέριος Βενιζέλος» και ένιωσα τα κύματα του ζεστού αέρα στο πρόσωπό μου, σκέφτηκα ότι εδώ ανήκω.
-Η τελευταία περίοδος είναι συναρπαστική. Η Αθήνα έχει γίνει το κέντρο του κόσμου. Αλλά θέλω να δω αποτελέσματα και πραγματικές αλλαγές. Η κυβέρνηση έβγαλε τις αστυνομικές διμοιρίες, που δημιουργούσαν και στους επισκεπτες της πόλης μια ατμόσφαιρα εκφοβιστική, αλλά πρέπει να κάνει περισσότερα πράγματα αντί για νέες εκλογές. Να τα βάλει πραγματικά με τους ολιγάρχες και τα μεγάλα μίντια, αν χρειαστεί να τους σύρει όλους αυτούς έξω από τα σπίτια τους, όχι για να τους κρεμάσει στο Σύνταγμα- αυτή είναι φαιδρή άποψη- αλλά για να αντιπαρατεθεί πραγματικά μαζί τους. Ξέρεις, προσωπικά φοβάμαι, μήπως οι Έλληνες, ανυπόμονοι όπως κιόλας είναι, απογοητευτούν ξανά και, πλέον, στραφούν στην ακροδεξιά και τους φασίστες.
Chiarra Boni, Ιταλίδα
«Όταν έκλεισαν οι τράπεζες, συγγενείς με έπαιρναν τηλέφωνο από την Ιταλία και με ρωτούσαν αν έχω φαγητό», μου λέει η Κιάρα Μπόνι μια 22χρονη Ναπολιτάνα, με σπουδές Επικοινωνίας και μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ανθρωπολογίας, που διάλεξε το Ελληνοιταλικό Εμπορικό Επιμελητήριο για να κάνει την πρακτική της άσκηση.
Ήταν επιλογή σου να έρθεις στην Ελλάδα;
Ναι. Έχω ταξιδέψει αρκετά στον ευρωπαϊκό βορρά αλλά και στα ανατολικά και αυτή τη φορά ήθελα να επισκεφτώ μια διαφορετική από τη δική μου περιοχή του νότου της Ευρώπης.
Τι ήξερες για την ελληνική κρίση πριν έρθεις;
Στην Ιταλία, ειδικά στο νότο, πάντα σκεφτόμαστε την κρίση, γιατί εν μέρει τη ζούμε κι εμείς. Πάντα είχα την εντύπωση ότι η κατάσταση στον ιταλικό νότο και την Ελλάδα είναι παρόμοια- με τους υψηλούς δείκτες ανεργίας, ειδικά των νέων, την έλλειψη υποδομών, την αποβιομηχάνιση, την διαφθορά στους πολιτικούς θεσμούς. Η ενημέρωσή μου όμως για την επικαιρότητα προερχόταν κυρίως από τα ιταλικά media, που, νομίζω, διογκώνουν την ελληνική κρίση, ίσως για να αποσπάσουν την προσοχή των Ιταλών από τα δικά μας προβλήματα. Το συνειδητοποίησα αυτό, ειδικά την περίοδο του δημοψηφίσματος, την οποία έζησα από κοντά ενώ ενημερωνόμουν από ιταλικά μμε. Υπερέβαλαν φοβερά, μιλούσαν για ελλείψεις στα σουπερμάρκετ και πανικό στις τράπεζες, διαμόρφωναν μια εικόνα πολύ διαφορετική της πραγματικότητας.
Συνεχίζουν;
Η ελληνική κρίση για δέκα περίπου μέρες ήταν πρωτοσέλιδο και πρώτη είδηση παντού, μόνο με αυτό ασχολούνταν. Τώρα ψάχνω να βρω ένα αρθρο και δεν υπάρχει. Ομοίως και οι άνθρωποι, συζητούν για την κρίση αλλά δεν εμβαθύνουν. Και μένουν σε μια πρώτη, απλοϊκή άποψη- οτι η Ελλάδα έχει κρίση, ακόμα χειρότερη και από της Ιταλίας.
-Όταν αποφάσισα να έρθω υπήρξαν συγγενείς και φίλοι που απόρησαν, κάποιοι αναρωτήθηκαν αν είναι καλή επιλογή. Οι περισσότεροι όμως ήταν θετικοί γιατί η εικόνα της Ελλάδας στην Ιταλία είναι, ακόμα, μιας όμορφης και φιλόξενης χώρας.
-Η Αθήνα μου άρεσε από την πρώτη στιγμή. Ένιωσα σαν στο σπίτι μου, σα να βρίσκομαι σε μια πόλη του ιταλικού νότου, το αστικό περιβάλλον αλλά και η κουλτούρα και η συμπεριφορά των ανθρώπων είναι παρόμοια. Αρκετοί με είχαν προειδοποιήσει ότι η Αθήνα είναι άσχημη πόλη- βρίσκω πολύ άδικη αυτή την άποψη και την Αθήνα υποτιμημένη ως ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Αν σου αρέσει η ιστορία, η αρχιτεκτονική, η σύγχρονη τέχνη, τότε η Αθήνα είναι μια πόλη που θες να εξερευνήσεις. Και οι Αθηναίοι, παρά τα προβλήματά τους, ξέρουν να περνάνε καλά, είναι ανοιχτοί και φιλικοί άνθρωποι. Πολλές φορές έχω σκεφτεί πως θα αντιδρούσαν οι Ιταλοί σε μια αντίστοιχη περίσταση...
-Κατά τη διάρκεια της «τραπεζικής αργίας» δεν έβγαζα μεγάλα ποσά από τα ΑΤΜ, μου φαινόταν άδικο τη στιγμή που οι Έλληνες μπορούσαν μόνο 60 ευρώ/ μέρα. Δεν ήρθα εδώ σαν τουρίστρια, δεν είμαι και Ελληνίδα, όμως με ενδιαφέρει πολύ η πολιτική και ήθελα σαν άνθρωπος να δείξω την αλληλεγγύη μου στον ελληνικό λαό, τη συμπάθεια μου στα αιτήματά του. Χωρίς να μπορώ να έρθω στη θέση των Ελλήνων, συμμετείχα σε συγκεντρώσεις και πορείες και προσπάθησα να μάθω τι συμβαίνει από «πρώτο χέρι».
Τσίπρας και Ρέντσι μοιάζουν σαν πολιτικά παραδείγματα και προσωπικότητες;
Πέρα από μια χαλαρή ιδεολογική συγγένεια, γιατί ο Ρέντσι προέρχεται από το κεντρώο άκρο της αριστεράς, και την ηλικία τους, δε βλέπω πολλές ομοιότητες. Έχω δει τον Τσίπρα να μιλάει live, έχω διαβάσει τους λόγους του- έχει μεγάλη απήχηση στο λαό και οι άνθρωποι ζητωκραυγάζουν για αυτόν στις πλατείες. Δεν ξέρω αν αυτό είναι δημαγωγικό εκ μέρους τους αλλά σίγουρα δε συμβαίνει με τον Ρέντσι. Στην Ιταλία καμιά πολιτική προσωπικότητα δεν έχει αυτό το χάρισμα, ή οι Ιταλοί έχουμε απογοητευτεί περισσότερο από το πολιτικό μας σύστημα και την εκάστοτε κυβέρνηση.
-Όλη αυτή την περίοδο η καθημερινότητα στην Ελλάδα μου φάνηκε νορμάλ. Από την Ιταλία με ρωτούσαν αν έχω φαγητό (γελάει), ή νόμιζαν ότι καίγεται ολόκληρη η πόλη επειδή έβλεπαν τα πλάνα από τις μολότοφ στο Σύνταγμα. Ακόμα και οι Ιταλοί, που είμαστε συνηθισμένοι σε ταραχές στις διαδηλώσεις... Στο Επιμελητήριο τηλεφωνούσαν συνεχώς Ιταλοί επιχειρηματίες και δημοσιογράφοι για να ενημερωθούν για την πραγματική κατάσταση.
-Οι Ιταλοί επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται, ή προτίθενται, στην Ελλάδα, έχουν ανασφάλεια, δεν ξέρουν τι θα συμβεί σε 6 μήνες, σε ένα χρόνο. Είναι διστακτικοί. Και νομίζω ότι δεν τους φοβίζει το ενδεχόμενο μιας ελληνικής εξόδου από το ευρώ- αυτό δεν το αξιολογούν ως σημαντική πιθανότητα- όσο η έλλειψη ενός σταθερού περιβάλλοντος, σε πολιτικό επίπεδο κυρίως. Υπάρχουν τομείς πάντως, όπως τα τρόφιμα, όπου οι ιταλικές επενδύσεις είναι σημαντικές και μεγάλες εταιρείες δραστηριοποιούνται.
Είσαι υπέρ της Ενωμένης Ευρώπης;
Μου αρέσει η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως γεννήθηκε μετά τον πόλεμο», απαντά. «Βέβαια, πλέον έχει πάρει συγκεκριμένες κατευθύνσεις με τις οποίες δε συμφωνώ. Συνομήλικοι μου στη Νάπολη αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στον ιταλικό ή τον ευρωπαϊκό βορρά. Αλλά αν δεν είχε γίνει το πρότζεκτ της Ε.Ε. δε θα είχα ταξιδέψει, όπως εκατομμύρια άλλοι Ευρωπαίοι νέοι σε άλλες χώρες, γνωρίζοντας τους Ευρωπαίους συμπολίτες μας. Η οικονομία εξελίσσεται σε αρνητικό παράγοντα αυτής της διαδικασίας ομοσπονδιοποίησης αλλά στο πολιτισμικό επίπεδο τα οφέλη είναι πολλά. Δε μιλάω για τη σχέση Ελλήνων και Ιταλών- εκεί λέμε όπως κι εσείς “una faccia una razza”.
Roland Schacht, Γερμανός
Ο Ρόναλντ Σαχτ είναι διευθυντής της εταιρείας “ΜΑΝ Truck and Bus”, θυγατρικής του μητρικού κολοσσού κατασκευής φορτηγών οχημάτων. Παντρεμένος με Ελληνίδα και με έναν γιο δεκαεννιά χρονών- «Γερμανό στην εμφάνιση αλλά Έλληνα στην ψυχή»- έχει ζήσει από το 1996, δώδεκα χρόνια της ζωής του στην Αθήνα.
«Μετά από τόσα χρόνια έχω “μαλακώσει” λίγο», γίνομαι όλο και πιο Έλληνας, αγαπώ την Ελλάδα σαν δεύτερη πατρίδα μου και νιώθω ριζωμένος εδώ, κρατώντας και τις γερμανικές αξίες και αρχές που έφερα μαζί μου».
-Πρωτοήρθαμε στην Ελλάδα για να κάνουμε οικογένεια εδώ, ήταν επιλογή μας ο γιος μας να γεννηθεί στην Ελλάδα. Τη δεύτερη φορά οι λόγοι ήταν επαγγελματικοί: μετατέθηκα εδώ από τον εργοδότη μου.
Ρωτάω τον κύριο Σαχτ πόσο επηρέαστηκε η δουλειά του από την ελληνική κρίση.
«Από το 2009 η αγορά στον τομέα των επαγγελματικών και εμπορικών οχημάτων συρρικνώθηκε μέχρι και 90%. Για να επιβιώσουμε, αναγκαστήκαμε να προχωρήσουμε σε σημαντικές περικοπές. Προσπαθούμε πολύ σκληρά να κρατήσουμε την παρουσία μας στην Ελλάδα αλλά τα τελευταία πέντε χρόνια, συναισθηματικά, μοιάζουν σαν μια βόλτα με το “roller coaster” τρενάκι, γεμάτα απότομα ανεβοκατεβάσματα από την ελπίδα στην απελπισία και αντιστρόφως».
-Οι κεφαλαιακοί έλεγχοι στις τράπεζες επιδείνωσαν δραματικά την κατάσταση, όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες έχουν παγώσει. Η συμφωνία του Ιουλίου ή ένα τρίτο πρόγραμμα δε θα βελτιώσουν σύντομα την κατάσταση, ούτε θα περάσει η ελληνική οικονομία εύκολα από το σημερινό τέλμα σε αναπτυξιακή τροχιά. Η περίοδος του δημοψηφίσματος ήταν ένα τεράστιο σοκ. Το Grexit από ακραίο, υποθετικό σενάριο έγινε ισχυρή πιθανότητα και δεν είναι εύκολο να σβηστεί ούτε από τις αναλύσεις της αγοράς, ούτε από το νου των ανθρώπων. Όλοι φοβόμαστε τα χειρότερα. Και σαν εταιρεία είναι εξαιρετικά δύσκολο να λειτουργήσουμε κανονικά.
Σας αρέσει ακόμα να ζείτε στην Ελλάδα;
Ναι, άλλωστε μετά από όλα αυτά τα χρόνια και με την οικογένεια μου εδώ, νιώθω την Ελλάδα σα σπίτι μου. Παρά την οικονομική κρίση οι Έλληνες εξακολουθούν να είναι φιλικοί και φιλόξενοι άνθρωποι. Βέβαια, βλέπουμε καθημερινά γύρω μας ανθρώπους και εταιρείες να χρεοκοπούν, την ανεργία να αναγκάζει τα νέα παιδιά σε μετανάστευση και μια απώλεια της ελπίδας και του οράματος να διατρέχει όλη την κοινωνία.
Προσωπικά και οικογενειακά η κρίση σας άγγιξε;
Προκειμένου να κρατήσω το επίπεδο ζωής μας αναγκάστηκα να ξεκινήσω και μια δεύτερη δουλειά στη Γερμανία. Οπότε, με την αυστηρή οικονομική έννοια, όχι, δε θα το έλεγα. Η ζωή μας είναι ακόμα άνετη. Όμως η δεύτερη δουλειά με αναγκάζει να πηγαινοέρχομαι μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας σε εβδομαδιαία βάση- πλέον, βλέπω την οικογένειά μου μόνο τα σαββατοκύριακα. Ήταν ένας αναγκαίος συμβιβασμός, επώδυνος πάντως για έναν άνθρωπο σαν και μένα, που δε ζει για να δουλεύει αλλά το αντίστροφο. Αν δεν ήμουν τέτοιος τύπος ανθρώπου δε θα είχα έρθει εξαρχής στην Ελλάδα - στο εξωτερικό ίσως θα μπορούσα να έχω καταφέρει περισσότερα πράγματα. Όμως, η οικογενειακή ευτυχία ήταν ανέκαθεν σημαντικότερη από την καριέρα για μένα.
-Στον φιλικό μου κύκλο «χτυπιέται» ο ένας μετά τον άλλο... Η εικόνα της καθημερινότητας στην Αθήνα δεν αποδίδει την κριση, το βάθος της, η επίδραση της στις ζωές των ανθρώπων,αυτά δε γίνονται αντιληπτά με μια πρώτη ματιά. Πάντως είναι εντυπωσιακή για μένα η οικονομική και συναισθηματική αντοχή των Ελλήνων, ακόμα και στο αποκορύφωμα της κρίσης, στις ουρές των ΑΤΜ.
Πείτε μας ένα σχόλιο για τους διαπραγματευτικούς χειρισμούς τόσο της ελληνικής όσο και της γερμανικής πλευράς.
Η ελληνική πλευρά έκανε το λάθος να μην παίζει πάντα “by the book”, οι Γερμανοί θέλουν να παίζουν πάντα με κανόνες, τότε θα αποδεχτούν ακόμα και την ήττα τους. Αλλά απαιτώ και από αυτούς να καταλάβουν πολύ καλύτερα την ελληνική θέση, την νοοτροπία των Ελλήνων και την πραγματικότητα της χώρας. Η γερμανική πολιτική ελίτ δε μπήκε ποτέ σε αυτή την διαδικασία κατανόησης της ελληνικής κουλτούρας και διαχείρισης. Θα μπορούσε ίσως να χρησιμοποιήσει Ελληνογερμανούς, ως συνδετικούς κρίκους. Δεν το έκανε ποτέ.
Εσείς στη δουλειά σας, το κάνατε αυτό;
Ο Έλληνας έχει υψηλό δυναμικό. Πρέπει όμως να ξέρεις να επικοινωνήσεις μαζί του, να του φερθείς με τρόπο που θα τον «βάλει στο φιλότιμο». Στη δουλειά μου, προσωπικά το κατάφερα. Και εν γένει στον ιδιωτικό τομέα έχουν υπάρξει καταπληκτικά αποτελέσματα με αυτή την προσέγγιση. Για το ελληνικό δημόσιο δε θα ήθελα να σχολιάσω.
Η γερμανική νοοτροπία ποια είναι; Πως θα μπορούσε με λίγες λέξεις να περιγραφεί;
Τήρηση των κανόνων. Ο Γερμανός είναι τυπικός σαν άνθρωπος, ζει με κανόνες και αρχές. Αυτό είναι καλό γιατί μια δίκαιη κοινωνία δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να εμπεδωθεί. Κοινωνικό κράτος αλλιώς δε μπορεί να υπάρξει, αν δεν το ενισχύουν όλοι ανάλογα με τις δυνάμεις τους. Προσωπικά πληρώνω έναν υψηλότατο αλλά δίκαιο φόρο- θεωρώ όμως ότι ανήκω σε μια μικρή μειοψηφία. Αλλά αυτή είναι η γερμανική μου νοοτροπία. Κατά τα άλλα ο Γερμανός έχει και ελαττώματα- είναι ανελαστικός, μπορεί να γίνει τυπολάτρης και, μάλλον, ζηλεύει λίγο την ελληνική ανεμελιά.
Η ελληνική νοοτροπία;
Ελευθεριακή έως άναρχη, με απουσία κανόνων και έναν ατομικιστικό εγωισμό που συχνά δεν υπολογίζει τις επιπτώσεις των πράξεων του στους άλλους. Είναι όμως ο ‘Ελληνας και άνθρωπος ανοιχτός, δημιουργικός, ευέλικτος, φιλόξενος, γλυκός. Σκέφτομαι καμιά φορά πως αν μπορούσαμε να συνδυάσουμε αυτούς τους δύο λαούς, θα προέκυπτε ένα τέλειο κράμα.
Πηγή:The Huffington Post
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου